Najnowszy raport Wyższego Urzędu Górniczego ujawnia, że w polskim górnictwie w ostatnich pięciu latach wystąpiło łącznie 51 przypadków zgonów naturalnych. Najczęściej u osób powyżej 50. roku życia. Główną przyczyną śmierci są zawały serca.

Najczęściej do śmierci pracownika w miejscu pracy dochodzi w wyniku wypadku. Zgon naturalny pracownika na terenie zakładu pracy stanowi szczególny przypadek nieodwracalnego, trwałego ustania czynności narządów niezbędnych do życia, bez udziału czynników zewnętrznych.

Górnictwo zaliczane jest do środowisk pracy potencjalnie najbardziej niebezpiecznych. Wpływ na to mają zarówno występujące zagrożenia naturalne jak i złożoność procesu technologicznego, związanego z udostępnieniem, wydobyciem i transportem. Ze względu na specyfikę pracy górników, wykonywanej bardzo często w skrajnie trudnych warunkach oraz w narażeniu na niebezpieczeństwo i związany z nim stres, stan zdrowia górników powinien być sprawdzany i okresowo kontrolowany w sposób szczególny. Zgony naturalne, które zaistniały w ruchu zakładu górniczego, podlegają badaniom przez organy nadzoru górniczego.

W latach 2017-2021 w polskim górnictwie wystąpiło łącznie 51 przypadków zgonów, w tym 38 (74,5%) w kopalniach węgla kamiennego. Najwięcej zgonów naturalnych (13) odnotowano w roku 2018. Szczegółowe dane dotyczące liczby zgonów odnotowanych w latach 2017-2021 w poszczególnych rodzajach górnictwa przedstawiono na wykresie 22.

W 2021 r. zaistniało 10 zgonów naturalnych, wobec 9 zgonów w 2020 r. W górnictwie węgla kamiennego w analizowanym okresie liczba zgonów naturalnych wyniosła 8, tj. tyle samo co w roku poprzednim. W 2021 r. odnotowano też 2 zgony naturalne w górnictwie rud miedzi (wzrost o 1 zgon w porównaniu do roku 2020).

Analiza liczby zgonów naturalnych odnotowanych w latach 2017-2021 według grup wiekowych wykazała, że na 51 zgonów nadal najwięcej - 20 (39,2%) zaistniało wśród pracowników powyżej 50 roku życia, natomiast w przedziale wiekowym 41-50 lat odnotowano 19 zgonów (37,3%). Reasumując wśród pracowników powyżej 41 roku życia zaistniało 9 zgonów (76,5%). W analizowanym okresie (2017-2021) liczba zgonów dla przedziału wiekowego powyżej 41 roku życia zmniejszyła się w stosunku do przedziału czasowego obejmującego lata 2016-2020 o 8,1%. Szczegółowe dane dotyczące liczby zgonów odnotowanych w latach 2017-2021 według wieku pracownika przedstawiono na wykresach 23 i 24.

Analiza zgonów naturalnych wykazała, że po znacznym wzroście w 2018 r. od 2019 r. nastąpił spadek liczby zgonów naturalnych wśród pracowników podmiotów wykonujących w zakresie swej działalności zawodowej czynności powierzone im w ruchu zakładu górniczego albo zakładu. Szczegółowe dane dotyczące liczby zgonów odnotowanych w latach 2017-2021 według pracodawcy przedstawiono na wykresie 25.

Z analizy zgonów naturalnych wynika, że ponad 33% (17) zgonów zarejestrowanych w latach 2017-2021 dotyczyło pracowników zatrudnionych na powierzchni. Wśród tej grupy pracowników 7 zgonów dotyczyło pracowników własnych, zatrudnionych na powierzchni w ruchu podziemnych zakładów górniczych. Szczegółowe dane dotyczące liczby zgonów odnotowanych w latach 2017-2021 według charakteru zatrudnienia przedstawiono na wykresie 26.

Główną przyczyną zgonów naturalnych, które zaistniały w ruchu zakładów górniczych od wielu lat była i jest niewydolność krążeniowo-oddechowa. W zakresie przyczyn zgonów również rok 2021 nie odbiegał od lat poprzednich. Główną przyczyną zgonów naturalnych zaistniałych w 2021 r. była niewydolność krążeniowo-oddechowa, prowadząca do zawału mięśnia sercowego.

Przykładowe fragmenty z wniosków z opinii lekarskich i protokołów sekcji zwłok, wybranych zgonów zaistniałych w 2021 r.:

• ostra niewydolność krążeniowo-oddechowa, nagłe zatrzymanie krążenia (miażdżyca, przerost mięśnia sercowego, zwyrodnienie mięśnia sercowego);
• nagły zgon sercowy, niewydolność serca (ostra niewydolność krążeniowo-sercowa na tle ciężkiej niewydolności oddechowej);
• nagłe zatrzymanie krążenia (zmiany chorobowe w mięśniu sercowym);
• ostra niewydolność krążeniowo-sercowa na tle zaburzeń rytmu serca;
• stała niewydolność krążeniowo-oddechowa w przebiegu niedokrwienia mięśnia sercowego (zawansowana miażdżyca aorty, tętnic wieńcowych i mózgowych, niedrożność tętnic wieńcowych);
• ostra niewydolność krążeniowo-oddechowa sercopochodna (miażdżyca tętnic, otłuszczenie i zwyrodnienie mięśnia sercowego);
• świeży zawał mięśnia sercowego.

W dalszym ciągu niepokojący jest fakt, że spośród dziesięciu zgonów, które odnotowano w 2021 r., aż pięć (50%) dotyczyło pracowników, którzy zmarli w okresie do dwóch miesięcy od dnia profilaktycznego badania lekarskiego:

• operator maszyn górniczych - pracownik podmiotu zewnętrznego (lat 28) - zgon podczas jazdy wozem transportowym, trzy tygodnie po badaniach lekarskich;
• górnik pod ziemią (lat 40) - zgon podczas przerwy na posiłek, dwa miesiące po badaniach lekarskich;
• pracownik podmiotu zewnętrznego (lat 45) - zgon podczas powrotu z miejsca pracy, dwa tygodnie po badaniach lekarskich;
• nadsztygar (lat 53) - zgon podczas swobodnego przejścia wyrobiskiem, 11 dni po badaniach lekarskich;
• elektromonter (lat 40) - zgon podczas swobodnego przejścia wyrobiskiem, 7 tygodni po badaniach lekarskich.

Szczegółowe dane dotyczące liczby zgonów odnotowanych w latach 2018-2021 w odniesieniu do czasu zaistnienia po ostatnim badaniu lekarskim profilaktycznym przedstawiono na wykresie 27.

Analiza liczby zgonów zarejestrowanych w latach 2017-2021 nie wykazała jakiegokolwiek związku z warunkami pracy. Związek taki mógłby zaistnieć jedynie przy wykonywaniu ciężkiej pracy fizycznej, z nietypowym, nadmiernym wysiłkiem. Pracownicy, którzy zmarli w ruchu zakładów górniczych w 2021 roku w dniu zgonu byli wyznaczeni do:

• obsługi urządzeń (przenośniki taśmowe, ładowarki, pojazdy specjalistyczne);
• obsługi rozdzielni;
• nadzoru (sztygar, nadsztygar);
• innych prac (2 pracowników).

Brak jest przesłanek do potraktowania pracy wykonywanej przez poszkodowanych jako ciężkiej, cechującej się nadmiernym wysiłkiem. Ponadto większość zgonów w 2021 roku zaistniała podczas przerw na posiłek, swobodnego przejścia wyrobiskiem lub przejazdu środkiem transportu. Zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, ukryte schorzenia kardiologiczne mogą się ujawnić w trakcie wykonywania zwykłych, nieobciążających fizycznie prac, czy nawet czynności życia codziennego.

Ukryte schorzenia wewnętrzne, głównie sercowo-naczyniowe, to najczęstsza przyczyna zgonów zaistniałych w ruchu zakładów górniczych w latach 2017-2021. Aktualne wymagania prawne, dotyczące prowadzenia badań lekarskich pracowników oraz zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami nie nakładają na pracodawcę obowiązków w zakresie wykonywania działań profilaktycznych, zmierzających do ograniczenia liczby zgonów spowodowanych niewydolnością układu krążenia. Podczas kontrolnych badań lekarskich nie są prowadzone badania, na podstawie których lekarz mógłby ocenić szczegółowo stan zdrowia pracownika, szczególnie w zakresie sercowo- -naczyniowym. Niewydolność krążeniowo-oddechowa spowodowana m. in. stanem zapalnym mięśnia sercowego (choroba samoistna), może objawiać się niewielkimi dolegliwościami. Bardzo często jednak taki stan chorobowy nie daje żadnych oznak. Aktualne badania lekarskie i orzeczony przez lekarza medycyny pracy brak przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku, nie wyklucza istnienia w organizmie schorzeń, o których pracownik może nie mieć pojęcia. Taki stan rzeczy powinien skłonić pracodawców do podjęcia określonych działań profilaktycznych, niezależnych od obowiązujących przepisów. Równolegle powinny być podjęte działania zmierzające miedzy innymi do poszerzenia obowiązkowych badań profilaktycznych o zagrożenia chorobą wieńcową, obejmujący pracowników z grupy najwyższego ryzyka (powyżej 40 roku życia).

Wyższy Urząd Górniczy promuje działania związane z wdrożeniem poszerzonych badań kardiologicznych oraz profilaktyki, związanej głównie z propagowaniem zdrowego trybu życia.

W ramach działań zmierzających do ograniczenia liczby zgonów górników kontynuowana jest współpraca m. in. z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych.